ПЕРВИН ВЕЗИР КЕЙАНИ.

 ВАТАН ДЕРДИ.

Даьларын кары эиби аниден башына йаьан алазан мермилеринин кара топракда чукурлар ачдыьы, куршунларын сес - сесе веререк, пек чок ев-баркы енказ щалине эетирдиьи ве фазла узун сцрмейен бир савашда бир анын ичиндеже ватан топракыны кайб етмек зоруна эелмишди онун. О йцзден де кайб етдийи топракдан фазла илерийе эюче билмеди. Берде районунун (илчесинин) Тцркман йолунда булунан санаторйуму искан етди кендине. Йерлешдиьи ода дар олмакла йанашы о кадар сыкыжы иди ки, Шушадакы цч одалы евинин ращатлыьы, бащчеде кенди еллери иле дикдийи щер тцр мейвелери, ытырлы чичеклери, хары бцлбцлц ичин бурнунун ужу сызлады. Сонра да йыллар бири - бирини евезледикже ону шимдийе эиби щайатда саклайан сон цмидини де кайб етмейе башлады. Мцлтежи щайаты чекилмез иди. Эежелер уйкусу да качмышды. Онунла бирликде шу санаторйумда мескунлашан мцлтежилерин арасында Карабаьын диьер бюлэелеринден де сыьыныклар варды. Онларын базысы деде-баба йурдундан кенар душмелерине раьмен щич олмазса Физулунун, Аьдамын елимизде калан кюйлерине арадабир баш чекер, дцшман сиперинден ики йцз метре аралыкда басдырылмыш дикенли демир теллерден ватан топраьына бойланарак (башыны илерийе узатыб бакарак) онун юзлемли щавасыны жиьерлерине чекмекле нередесе шунунла теселли буларак, авунур, ана топраьы узактан да олса сейр едийорларды. Факат Шуша, даьларын башында йерлешен Шуша щер кес ичин улашылмаз олмушду. О Карабаь топраьынын ен йцже зирвесинде карар тутмушду. Ону йениден эюрмек ичин бир кач даьы ашыб, йалныз дцшман ишэалы алтында олан топраклары азад етмекле (куртармакла), Шуша щасретине кавушмак оларды. О, ищтийар чаьында биле буна щазыр иди.

«Теки (Йетер ки) сеферберлик илан олунсун. Елиме силащ алмазсам, эенчлере катылыб шу даьларда онлар иле чийин-чийине (омуз-омуза) йаьы дцшмана каршы савашмасам намердим. Бари чийнимде (омузумда) силащ ватанымын карыш - карыш таныдык дерелерини, мешелерини (орманларыны), тепелерини, жыьырларыны адым - адым  долашарак, каршыма чыкан щер дыльыр ерменини канына булашдырыб, Шушанын кале капысындан ичери эечмек лутфу несиб оларды мене (бана). Ватаныма эайыдардым (дюнердим). Онсуз да (Затен) ватан щасретинден эайри нейим калмыш ки бу фани дцнйада? Аилеми Дашалтыда итирдим (кайб етдим). Онларын щатрына, кызларым дцшман елине эечмесин дийе терк етмишдим Шушаны. Онларын юлцмцнден сонра исе бир куружа жаным калды ки, ону да алыб шурайа эелдим. Кешке эелмейейдим. Дашалтыны бир сыьынак, кышда йаьан соьук карыны йорэан, кайаларыны исе йастык едердим юзцме (кендиме). Ачлыьымы ватан топраьы иле, сусузлуьуму исе карын суйу иле йатырдардым (эидерирдим). Ама эине де сон нефесимде бир йол тапыб (булуб) Шушама дюнердим, ону топраьыны, кайдыракларла дюшенмиш чыьырларыны кужаклайыб жанымы о мукаддес топраьа тапшырардым. Ещ, Шушанын щасрети иле йашамак санки шушалыларын насипине йазылмыш. Йцз йыл юнже Шуша щцкцмдары Ибращимщалил щанын кызы Эювщер аьа Тебризе эелин эючеркен сарайынын юнцнде бир ватан баьы салдырмышды (йапдымышды). Шушанын чюл ве дцзлеринде битен щер тцр чичеклери эетиртди бурайа. Кыса заман (сцре) ичинде баь бцйцдц, эюзлери, эюнцллери окшады, эцл – бцлбцлц, бцлбцл- эцлц чаьырды. Йалныз щары бцлбцл йетишмеди шу топракда. О баь Эювщер аьанын ватан, йурд  щасретине су серпди, ажысыны азажык да олса щафифлетди. Бес (Пекала), мене (бана) ватанымдан не калды? Щич бир шей. Бен Эювщер аьа эиби ватан баьына сащиб олмасам да, беним йцреьимде юйле бир даь (дерд) эюверийор ки, она дюзмек (дайанмак) биле мцмкцн дейил. Ватан даьыдыр (дердидир) о. Ону эюьцсцмден чыкарыб ата билмирем (атамыйорум). Артык бу даьы ташымайа да эцжцм йетмир (йетмийор). Танры бендесини ющдесинден (цстесинден) эеле билмейежейи (эелемейежеьи) йцк иле йцклемез демишлер, факат бу йцк о йцклерден деьил. Бу бир миллетин йцкцдцр ве ону текбашына (йалнызжа) ташымак да чок четиндир (зор)».

Бюйлеже кенди-кенди иле конушмакла щер эеже сабаща кадар эютцр - эой (етрафлыжа дцшцнерди) едерди ищтийар. Бир куту сиэарайы бир эежеде тцкедир, сонра да апансыз аклына эелен бир фикирден йеринден сычрайарак, авлуйа чыкар, орманда бир кадар долашдыкдан сонра исе йениден авлуйа дюнерди. Шурада чцрцмцш тащтадан бир искемле варды ки, сабащ еркенден йеринден калкан комшулар ону бу искемледе отуран эюрмейе алышмыштылар. Щер сабащ аьсаээалын (ищтийарын) батарйа иле чалышан кцчцжцк радйосунун сеси Азербайжан Республикасы Мцдафаа Баканлыьынын жепще щаттындан девширдийи малуматлары иле сабащын эюьсцнц делер, «Йине де менфур дцшман макиналы табанжадан ачдыьы атеш иле атешкеси позмуш, ишэал алтында олан топракларымызда йанэынлар чыкармакла, чеврейе бцйцк юлчцде зарар верийор» келимелери иле мцлтежилери уйкудан уйандырырды. Ищтийар бу жищазы кендине санки бир кулак аркадашы булмушду. Эежелер онун уйкусуну арша чекен де мащз о иди.

Онун бу щалини кенардан излейен комшулар: «Заваллы эежелер де уйуйамыйор» - дийе мейус щалде кюкс ютцрцр (ичлерини чекийор), йа да «Ажаба заваллыйы бу кадар цзен недир?» - дийе бири-бирилеринден ищтийарын перишан ащвалынын неденини сорардылар. Йалныз щич кимсе аьсаээалдан онун дерин щцзцнцн себепини сормаьа бир тцр жесарет едемезди. Онлар сорулан сорунун йерсиз олажаьындан ищтийат едердилер. Йалныз йалныз башына да быракмаздылар ону. Комшулукда йашайан эенч эелинлер щер эцн онун капысыны чалар, онун ищтийачлары иле илэиленир, бир сюзле, еллеринден эелен йардымы ондан есирэемездилер. Ищтийар арадабир Аьдамын Мащрызлы кюйцне йолланыр, дюрт йол йцзеринде курулмуш чадырларын юнцнден соьукканлыкла эече билмийорду. Шу чадырларда йерлешен мцлтежилерин дуруму исе даща ажынажаклы иди. Аиле ачындан юлмемек ичин бир тане бцйцкбаш щайваны  чадырын ичине сокарак, онунла эцнцнц эечирерди. Йазын ашыры сыжаьында чюллерде сцрцнен йыланлардан да жан куртармак мцшкцл меселе иди. Ищтийачдан телеф оланларын сайы да аз деьилди. Щер адымбашы бу тцр олайлар иле йцзлешен ищтийар бир кере инсан евлатынын доьма (юз) ожаьындан узакларда щош эечинемейежеьини анлады.

«Ана ватаным, эюр евлатларын сенсиз не щалделер. Юлени юлцр, доьуланы шу амансыз щайата эюзлерини ачыр, ама сене (сана) дюнежеьимиз, сене (сана) кавушажаьымыз эцн малум деьил. Кюкц сенин цсте битенлер сени бир кере де олсун эюрмеден, танымадан йетишийор, щедди-булуьа чатыр (бцлуь чаьына варыйор) ве артык сени не заманса эюрежеклерине биле цмид етмирлер (цмит етмийорлар). Ватан, бу дерде неже дюзцрсен (насыл катланыйорсун)? Сенин сесин, ферйатын щер эеже кулакларымда чинэилдейир (чынлыйор), сенин ичин бурнумун ужу эюйнейир (бурнумда тцтцйорсун). Эежелер даьдан - ташдан сес эелмейенде сенин щарайын (фиэанын) дешир (делийор) кулакларымы. Мешеде (Орманда) велес (эцрэен) аьачынын кцтцкц йцзеринде отуруб, сенинле о кадар сощбет етмишем ки. Факат сен бени дуйа билмерсен (дуйамазсын). Дуйсайдын, йеэин ки (эалиба), евлатынын бу кадар ажы чекмесине йол вермездин (мцсааде етмездин). Отаьымда (Одамда) бир пенжерем вар. Онун да йюнц сенедир (санадыр), Шушам меним (беним). Бил ки куш олсайдым, о пенжереден первазланыб эюке калкар, Шушамын карар тутдуьу семте (йюне) доьру учардым. Учардым».

Бир сабащса йцреьинде Чин дуварындан да йцксек олан ватан даьынын не заманса кцчцлмесине цмит беслейен (баьлайан) аьсаээалы, йцзцнц пенжерейе тараф чевиререк дцнйасыны деьишмиш бир тарзда ашикар етдилер. Онун жесети соьуса да, эюзлери ачык иди ве сон нефесде эюзлеринден акан йаш йанакында донуб калмышды. Комшулардан бири жесете йаклашыб ону аркасы цсте чевирсе де, онун еьилмиш бойнуну доьрултмайы башармады. Щер кес бир аьыздан; «Заваллы, юленде де йцзц ватана доьру юлдц. Ватан даьы не чекилмез имиш, илащи». – сюйледи. Ачык калмыш эюзлерине авлудан алынмыш топраьы дюкцб капатмак истеркен исе ищтийарын эюз капакларынын теслим олмадыьынын шащити олан бир киши кащырланмыш бир тарзда;

–  Эаьа (кардеш), мен (бен) де шушалыйам, топраьымы терк едеркен щасарымын (читимин) етрафындан (чевресинден) еллеримле казыб чыкардыьым бир авуч ватан топраьы вар отаьымда (одамда). – дейиб одасына тараф эютцрцлдц (щызла эитди). Бир кач санийеден сонра ищтийарын ватан топраьынын ани темасындан колайлыкла капанан эюзлерини эюрен елоьуллары бу бир карыш топраьын насыл бир эцже малик олдуьуну анлайарак, эайриищтийари оларак ажы эюз йашы акытдылар. Масанын йцзериндек радйодан исе Бцлбцлцн йцрек делен ифасында сесленен «Шушанын даьлары» щалк мащнысынын (мцзиьинин) седалары дуйулуйорду:

Шушанын даьлары башы думанлы,

Гырмызы (кырмызы) гофталы (ъилели), йашыл (йешил) туманлы (етекли),

Дярдиндян (дердинден) юлмяйя (юлмейе) вардыр эцманым,

Ай гыз, бу ня (не) гаш – эюз (каш-эюз), бу ня тел.

Юлцрям (юлцрцм) дярдиндян (дердинден) ону бил (шуну бил),

Данышмасан (конушмасан) да, балам, бары (бари) эцл.

Шушада ахшамлар (акшамлар) йанар улдузлар (парлар йылдызлар),

Онлардан эюзялдир (эцзелдир) эялинляр (эелинлер), гызлар (кызлар).

Отуруб йол цстя (йол цсте) йарыны эюзлер (беклер),

Ай гыз, бу ня (не) гаш – эюз (каш-эюз), бу ня тел.

Юлцрям (юлцрцм) дярдиндян (дердинден) ону бил (шуну бил),

Данышмасан (конушмасан) да, балам, бары (бари) эцл.

Шушанын щяр йандан (щер йюнден) эялир сораьы (эелер сораьы),

Тярифя лайигдир (ювэцйе лайыкдыр) Иса булаьы (пынары),

Баьлары, даьлары, гызлар ойлаьы (кызлар мейданы),

Ай гыз, бу ня (не) гаш – эюз (каш-эюз), бу ня тел.

Юлцрям (юлцрцм) дярдиндян (дердинден) ону бил (шуну бил),

Данышмасан (конушмасан) да, балам, бары (бари) эцл….

ПЕРВИН ВЕЗИР КЕЙАНИ.

ЖАНЛЫ  СЕС.

Рювшенин мцлтежилерин йерлештиьи йурта уьрамак нийети, баш редактюрцн йюнетимине есасен, эазетенин сырадакы сайы ичин милли чалэы алети олан тар щаккында макаленин калеме алынмасы (йазмак) иле илэили иди.

-3 сайлы йатакщанайа (йурта) баш чек (уьра). Оранын коменданты (куманданы) Мцшфиэле данышмышам (конушмушум). Сени тар «ималатщанесине» апаражак (эютцрцжек). Уста Натиэле эюрцшцб, онунла мцсащибе ал (мцлакат йап). Бу чалэы алети щаккында мараэлы (илэинч) малуматлары елде етмейе чалыш. Ишитдийиме эюре (Дуйдуьум кадар), Натиэ Аьдамда мешщур тар устасы олуб, деде - бабасы да ейнен (айнен) кендиси эиби тар, кеменче, теф йапмакла эечинмишлер. Она эюре де (О йцзден де) бу сащеде (аланда) чок билэин бири о. Кысасы, макалени сабаща (йарына) кадар тамамламан эерекир. Щайды, иш башына.

Редактюрцн емри иле лазыми адресе улашан Рювшен юнже;

- Бащ (мемнунсузлуьу ифаде еден келиме), бу да арайыб – актарыб ахырда (сонунчда) беле (бюйле) бир эализ мевзу тапды (булду) мене (бана). Мен (Бен) бир эеже бойу шу мцшкцл меселенин ющдесинден (цстесинден) неже (насыл) эелим (эелийим йа)? Щер заман жанлы щемсющбетлерден (мущатаплардан) рюпартаъ дцзелден (йапан) бириси юйле жансыз бир ешйадан не йазажак ки?– дийе кенди – кендине сюйленсе де, бир кадар дцшцнцб – ташындыкдан сонра;– Аща, булдум, бен ен йащшысы (ийиси) о Натиэин наьыл етдиклерини (конушдукларыны) юнже каьыза (каьыта) олдуьу эиби эючцререм (эючцрийим), сонра да жцмлелерин башыны - айаьыны дцзелтиб алабашына-кцлбашына (растэеле) бир макале йазарым. – деди. Бу демде:

- Щош эелмисен (эелмишсин), бажыоьлу (йиьеним). – дийе ширин (шекер) Карабаь лещчеси иле конушан орта бойлу, есмер, лапабыйык куманданын сеси ону щайал алеминден айырды.

-Щош эюрдцк (булдук). Мени (Бени) сизин йаныныза Керим бей эюндериб. Эерек ки (Эерекче) сизинле юнжеден разылашмыш (анлашмыш) олайды.

-Бели (Евет), оьлум, биз юз (кенди) арамызда разылыьа эелмишик (анлашмышык), ама чок четин бир мевзуйа муражаат етмисен (етмишсин). Факат милли чалэы алетлеримизин, мусикилеримизин ермени дыьалары тарафындан чалындыьы бир макамда да бу жцр (бу тцр) мевзуйа докунман лап ала (пек ийи) олду. Аслында, сана онун тарищинден, мужизели сесинден, онун теллеринде, перделеринде эезен сенеткар пармакларындан йазманы тавсиййе едирем (едерим), бу юйле бир мевзу ки, она беле (бюйле) сатщы йанашмак (муамеле етмек)йарамаз.

-Щер щалда сизи перишан етмерем.

-Аллащ йардымчын олсун. Аркамжа эел. Сени Натиэле таныш едим (танышдырыйым). Бурада, цчцнжц мертебеде эалыр (катда отуруйор).

-Бес (пеки), онун ималатщанеси щардадыр (нердедир)?

Эалиба бу сору куманданда ажы бир эцлцш доьурду. О:

Щансы (Щанэи) ималатщане? Жаным, о бир эачэын (мцлтежи), онда ималатщане алмайа пул (пара) щардан (нерден). Вур – тут, алты – йедди карелик одасы вар. Щемен кцчцжцк одайа да о щем аилесини, щем де алетлерини сыьдырыб. Щер тараф тар, теф, кеменчейле долудур. О себебден (неденден) де одада сербест щарекет етмек биле мцмкцн деьил. Факат юйле бир сенеткар ки, шимди сенетына бюйле белед олан (ийи билен) инсанлара растламарсын. Карабаьын ишэалындан сонра Бакцйе эелен эачэынларын мцлтежилерин чоьу тижарете катылды. Инди (Шимди) щансыса (щанэисе) бир эепик (азери курушу)- куруш мукабилинде тарын ве йа кеманчанын йапылмасы ичин айларжа еллешен (уьрашан) бирисими вар? Астары йцзцнден (капламасындан) паща тарын. ….Не исе, данышмакла (конушмакла) баша сала билмерем (анлатамам) бцтцн бунлары, бунларын щепсини юз (кенди) эюзлеринле эюрмен эерекир.

Рювшен еьри - цьрц мердивенлер иле цчцнжц ката чыкаркен дещлизде щич де йцрекачан (щош) манзарайа шащит олмады. Щер капынын йанына бир маса иле чюплцк койулмушду. Масаларын йцзеринде исе йа су иле долу пластик каплар йа да електрик собасы варды. Бир сюзле, йуртундан мцлтежи дцшенлер, доьма (юз) ожакларында топракла уьрашмайа, койун - кузу беслемейе, сабащ еркенден уйаныб чюл ишлери иле мешэул олмайа алышан карабаьлылар ел бойда бир одада эцн – эцзеран (эечинмейе) курмаьа, шу дар одаларын абу – щавасына (дурумуна) адапте олмайа чалышыйордулар.

-Шуралар чок кютц бир щалде. Тамире ищтийажы вар.

-Эелен ай ичин темир едижеклерине (тамират йапажакларына) сюз вермишлер. Бизлере де щер кес эиби эюзлемек (беклемек) калыр.

Рювшен Мцшфиэле бу сощбети едеркен аниден онун бакышлары дещлиздеки масанын алтындакы чцрцк дюшемедеки тар калчасына дикилиб калды. Кенди де неденини билмеден эюзцнц бир анлык ондан чекемеди. Бакдыкжа бакды. Сонра исе онлар капыйы чалдылар. Ичериден:  

-Эечин, – сюйлейен сес дуйулду. Одайа юнже кумандан эирди.

-Селамцналейкцм, - дейен куманданын аркасында кендини дар дещлизден зорла ичерийе сокан Рювшен эюрцндц. Дерщал да шурайа дизилен чалэы алетлери онун диккатыны чекди. О, бир анлык щанэи меканда булундуьуну унутду. Устанын инже еллери иле йапылан шу алетлерин ренки иле юлчцлери тамамен фарклы иди. Лакин онларын щанэи бир тутку ве мущаббетле йапылдыьы ону кенардан излейен инсанда щич бир шцпще доьурмуйорду.

-Бажыоьлу (йиьеним), бак, сени вадетдийим кими (эиби) уста Натиэле эюрцшдцрдцм (булушдурдум). Инди (Шимди) исе не истейирсен соруш ондан (соражакларыны сор).

- …. Ижазе верин (изн верин) юзцмц (кендими) сизлере такдим едим. Адым Рювшендир. Максатым (Амачым), тардан бир макале йазмакдыр, еьер мене мцсащибе версениз (бана мущатап олурсунузса)...

- Мемнунийетле. Буйурун, отурун. Тар щаккында нейи билмек истейирсен (истийорсун)? – сюйлейен уста эюзлерини кыйарак сорду.

-Еввела (Юнжеликле) мени (бени) тарын дцзелдилме (йапылма) каидеси мараэландырыр (илэилендирийор). Месела, бунун ичин щансы (щанэи) аьаждан истифаде едирсиниз (аьачы кулланыйорсунуз)? Бунларын ренклери де деьишикдир.

-Тарын чанаьыны (чапаьыны) тут (дут_, эоваэ (кавак) ве жокекден (ищламурдан) дцзелдирем (йапыйорум). Коллары исе ерик (зердали) аьачындан ишленмиш, бу заман алетин сесленмеси даща желбедижи (чекижи) олур. Тут (Дут) аьажындан ренделенмиш чанаьын (чапаьын) колу эоз (жевиз) аьачындан дцзелдилир (йапылыйор). Щер бири де сесленмесине эюре бири-биринден даща фарклыдыр. Месела, эел юнже бу тары динлейек (динлийелим), – дийен Натиэ ищламур аьажындан йонтулан тара ишарет етди.

Уста, изн вер, мен (бен) чалым. – сюйлейен Мцшфиэ дерщал тары елине алыб алети эюьцсцне сыкарак пармакларыны алетин перделеринде эездирди. Шу макамда Мцшфиэин интересан щали де Рювшенин диккатындан качынмады. О, кендини темамен унутмуш, жанланмыш, санки узунйыллык уйкудан уйанарак йениден щайата дюнмцшдц. Онун чещресиндеки неше нередесе аьры - ажыйла йоьруларак суратында эарип бир ифаде йаратмышды. Факат Мцшфиэ щеч бир шейе итина етмеден чалыйорду. Мызрапы бейаз симе (теле), сары симе, кюк симе вар эцчц иле вурарак чалыйорду Мцшфиэ. Рювшен де эалиба бу алетин не эиби мужизелер йаратдыьыны, инсанын калбинде щанэи карэашалар мейдана эетирдийини анламайа башламышды. Тарын сеси она чок жазибели ве доьма эелийорду. Жансыкыжы бир рюпортаъ йапажаьыны дцшцнен Рювшен артык не кадар йанылдыьынын фаркындайды. Аз еввел шурайа эелмек ичин кендини зорлайан Рювшен шимди бу мекандан айрылмаьы аклындан биле эечирмийор, аксине, эюрцшцн чарчабук битежейинден ендишеленийорду. Аниден тарын тели кырылды. Мцшфик мцьамы перделерде чалмакла тамамлады.

­ Сим (тел) кырылды, эеже йаьыш (йаьмур) йаьажак. – дийен Натиэ теессцфле сюйленди.

­ Эерибедир (тущаф йа), илк дефадыр ки беле (бюйле) бир шей ешидирем (дуйуйорум), – дийе Рювшен эцлцмседи. Сонра исе:– Бес бу недир (Бу не бюйле)? – дийе масанын йцзериндеки кцчцк ешйайы сейр етди. Кцчцк тепсинин ичинде эелинжийин елине сыьа билежек кадар кцчцк юлчцлц чалэы алетлери йерлештирилмишди. Тар, кеменче, теф.

-Бунлары эайырмак (йапмак) о кадар да асан (колай) деьил. Эцзел алынмасы ичин йцзеринде зерэер (куйумжу) деэиэлийи (нетлийи) иле чалышмак лазымдыр.

-О йукарыдакы тар? Неже де (Насыл да) есраренэиздир (йа)!!! – сюйлейен Рювшен щайретини саклайамады. Лакин жевапында шу кескин келимелери ишитди.

-Щейр (Щайыр), о тар деьил, бир жанлы тарищ о. Она докунан еллер, ону чалмак истеьинде олан пармакларын кырылмасы эерекир. Йаралы тарды о, шещит тарды. О дцшман куршунунун вурдуьу йараны эюьцсцнде ташыйан тарды. О инлейен, аьлайан, сызлайан тарды.

-Анламадым. Неже (Насыл) йани аьлайан тар?

­ Анламадын, елеми (юйле ми)? – дийе Натик эюнцл сарсынтысы иле йеринден калкды. Юйлесине аьыр адымлар иле она йаклашды ки, онун атдыьы щер адымы Рювшен бир саат санды. Седефли тар дувардан йере инди. Седефли тар Рювшенин юнцнден эечерек колуну Натиэин авучуна верди. Ве бу ан Рювшен тарын чапаьындакы куршун делиьини эюрдц. – Чанаьы (Чапаьы) делик-дешик олмуш тарын сесини дуймак истейирсенми (истийор мусун)? – сюйлейен Натиэ эазетежинин жевапыны биле беклемеден мызрапы тарын сары симине (телине) докундурду. Тарын инилтиси, сызылтысы Рювшени шашыртды. Йашамы бойу инсан ферйатыны дуймушду.  Ама тарын фиэаны даща тцйцрпедижи олурмуш. …

Рювшен йуртдан дышарыйа чыканда йаьмур дамлалары етрафа серпилмейе башламышды. - Сим кырылды, эеже йаьыш (йаьмур) йаьажак. – дийен Натиэин сеси эелди кулакына. Аркасыйжа исе йаралы тарын уьултусу. Рювшенин эюзлери йашармышды. Шу бир саат бойунжа о кцчцк одада шащити олдуьу олайлар вурдумдуймаз мущабири чок кютц бир тарзда еткилемишди. О, садеже шу ан женнет Карабаьын, онун текраролунмаз мусикисинин шу дар одада насыл йашама девам етдиьини анлады.... Телефон чалды.

- Тарла баьлы (алакалы) мараэлы (интересан) билэилери елде де билдин ми? Цмидварам ки (Умарым) макаленин адыны (исмини) биле дцшцнмцсен (дцшцнмцшсцн).  – щатын  о башындан редактюрцн сеси ишидилди. Саде бир тарла деьил, йаралы тарла эюрцше эитдийини анлайан Рювшен исе йалныз бир келиме иле;

- Жанлы сес, – дийе  жевап верди.

ПЕРВИН ВЕЗИР КЕЙАНИ.

КЦЧЦК КАЛБИН ЩАЙКЫРЫСЫ.

–    Баба (деде), бу бир карыш торпакда не йапыйорсун? – дийе меракла эюзлерини кыйарак дедесини кенардан сейреден балажа (кцчцк) Мефтун эцлцмсейерек, бонжук эиби дишлерини она эюстерди.

–    Эюрмцйор мусун, аьачын дибини беллийорум. Бак, щаванын карармаьына да аз калмыш. Ама мен (бен) щич бир ишими тамамлайамамышым. Щеле о башдакы леклере (себзе веб екмек ичин белленмиш дюртэен алан) де эуллуэ эюстермелийем (юзен эюстермем эерекир), – сюйлейен ищтийар бир кадар узаьа ишарет етди. – баласы, (йаврум) белки бу эожа (ищтийар) бабана (дедене) йардым едесен (едесин)? Онсуз да (затен) сабащдан ушакларла (чожукларла) качды-тутду ойнамакдан лап елден дцшмцсен (йорулмушсун). Сюйле эюрцм (бакалым), бцтцн (тцм) бунлардан бир казанчын олуб му? – дийе деде севэи долу бакышларыны торунунун эцлерйцзцне дикди. Чожук омузларыны чекерек, алчак сесле;

–    Йок, – деди.

–    Онда (о щалде) сен ен ийиси о балажа (кцчцжцк) ведрени (кованы) су иле долдуруб бурайа эетир. Эайчыны (Макасы) да унутма. Бу тарафдакы аьачлары будамак лазымдыр, – сюйлемекле торунуну йюнетди. Мефтун бир эюз кырпымында дедесинин дедиклерине уйуб макасы жипине сокду, кцчцжцк кованы исе су иле долдурарак, айаклары бири - бирине долаша-долаша ону дедесине йетишдирди. – Ай саь ол. – дийе ищтийар разылыьыны билдирди. – бак, емелли-башлы (не кадар да) бюйцмцсен (бюйцмцшсцн), иэид (йиьит) олмусан (олмушсун). Бак, меним (Беним) де ейнен (тыпкы) сенин эиби бир йардымчыйа ищтийажым вар. Тебии ки, (таби ки) арадабир йарамазлык едиб ушаклар (чожуклар) иле ойнамаьа качмасан (кошмасан).

–    Бабажан (дедежим), бир де елемерем (бир даща йапмарым). – дийе Мефтун  бундан бюйле дедесинин сюзцнден чыкмайажаьыны вадетди. Аьажлары беллейен, онларын будакларыны будайан ищтийар нищайетинде леклере (себзе веб екмек ичин белленмиш дюртэен алан) йаклашды. Физулини терк едеркен узун йыллар бойунжа Салакетин кюйцнде йашамыш ищтийар, долапда сакладыьы эцл-чичек тощумларыны да ескилмиш палтосунун жепине сокарак евинден чыкмышды. Шимди бу тощумлары Физулинин шу кюйцнде чимлендирмек иле мешэул иди. Сыьынак булдуьу кюйцн топраьында растланмайан чичеклере шимди бурада ищтийар баьбанын защмети сайесинде растламак мцмкцн иди. Мефтун бу чичеклерден чок щошланарды. Дедесинин баьа бу кадар жан йандырмасы, она севе-севе беслемеси неденсе кол-канат верийорду Мефтуна. Онун дедесинин екдиьи щер чичек щаккында билэиси варды. Йалныз ищтийарын ич жепиндеки езилмиш мендилин ичинде сакладыьы ве арада бир онун кцчцжцк тощумларыны эюзден эечирдийи шу чичеклер бареде сормаьа бир тцр жцрет едемийорду. Лакин бир сабащ дедесинин чай софрасы аркасында онлара далэын бир щалде бакдыьыны эюрен Мефтун аниден:

–    Баба, бунлар щансы (щанэи) чичеьин тощумудур? – дийе сорду. Эамланмыш ищтийар чайдан бир йудум йутдукдан сонра;

–    Баласы (йавружум), бу «щары бцлбцл» дцр, – сюйлемекле мендили усулжа бцкмекле тощумлары йениден жекетинин ич жепине быракды.

–    О заман ону нийе баьда екмемисен (екмемишсин)? – дийе шу месела иле деринден илэиленен Мефтун беклемедиьи бир жевапы дуйду.

–    Дцз он илдир (йылдыр) ки, бу тощуму жцжертмек (чимлендирмек) ичин еллешиб-вурушурам (диденийорум). Не етмели ки, щары бцлбцл бу топракда эюйермир (эювермийор). Карабаьда «Щары бцлбцл йалныз ве йалныз Шушанын Жыдыр дцзцнде (ат йарышы мейданы) битер» сюйлейердилер мене (бана), лакин мен (бен) буна инанмаздым. О йерлерден айры дцшенден сонра исе дейиленлерин эерчек олдуьуну анладым. Бура да Карабаь торпаьыдыр. Ама чифайда (файдасы йок) о бурда бите билмез (битемез).

–    Бабажан (дедежим), бес онун эюрцнцшц нежедир (насылдыр)? – дийе шимди де Мефтунун чынлайан сеси кишини щайал алеминден айырды.

–    Аслында сен онун бензерини эюрмцшсцн. Эечен йыл Расим еми Эенжеден бир чичек эетирмишди бизе. Йевлах пазарында кишиден алмышды ону. Щатырлыйор мусун? - шу келимелери сюйлейен деде торунуна шу олайы щатырлатмайа чалышды.

–    Щатырладым. О эцлцн йцзеринде санки бир бцлбцл отурмушду. Деьил ми? – дийе соран Мефтун эюзлерини кыйарак башыны кашыды.

–    Доьрудур, ажайип бир шекли вар о эцлцн. Санки каршылыьы олмайан бир ашкын семболудур бу чичек. Онун тач йапраклары топраьын, онун йцзериндеки бцлбцл исе онун юнцнде баш еьмиш. О топраьы севийор, бцлбцл исе она. Санки бцлбцлцн талищи чичеьин топраьа олан мущаббетине баьымлы. Факат о бизден даща итибарлы олду… Йуртундан-йувасындан перен дцшен (етрафа серпилен) бу кадар Карабаь жемаатынын арасында ен вефакары, - калби топрак, ватан севэиси иле чарпан Щары бцлбцл имиш. Эюрцйор мусун, о койнунда карар тутдуьу ватан топраьындан он метре аралыкда биле эювермек истемийор.